ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Οι προτάσεις χωρίζονται σε κύριες (ανεξάρτητες) και σε δευτερεύουσες (εξαρτημένες). Οι κύριες προτάσεις έχουν αυτοτελές νόημα και μπορούν να σταθούν μόνες τους στο λόγο.

Οι εξαρτημένες προτάσεις συμπληρώνουν τις κύριες  και είτε λειτουργούν ως όροι

τους (υποκείμενα, αντικείμενα) είτε μας δίνουν μια πληροφορία για τις συνθήκες μέσα στις οποίες πραγματοποιείται αυτό που δείχνει η κύρια πρόταση. Οι εξαρτημένες προτάσεις δε στέκονται μόνες τους στον λόγο.

ΕΙΔΗ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ

Προτάσεις κρίσεως, λέγονται εκείνες με τις οποίες εκφράζουμε μια κρίση ή δίνουμε πληροφορίες για κάτι

π.χ. Η Ελένη είναι διαβασμένη.

Προτάσεις επιθυμίας λέγονται οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζουμε την επιθυμία μας (προτροπή, ευχή, παράκληση, προσταγή κλπ.)

π.χ. Μακάρι να γράψω δέκα.

Ερωτηματικές προτάσεις, λέγονται εκείνες με τις οποίες διατυπώνουμε ερωτήσεις. Οι προτάσεις αυτές στο γραπτό λόγο συνοδεύονται από ερωτηματικό (;)

π.χ. Πού θα πας;

Επιφωνηματικές προτάσεις, λέγονται οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζουμε το θαυμασμό μας για κάτι. Οι προτάσεις αυτές αρχίζουν με επιφωνήματα (π.χ. Αχ!, Μπράβο!), με ερωτηματικές αντωνυμίες (π.χ. τι, πόσος, -η, -ο) ή ερωτηματικά επιρρήματα (πού, πώς), ενώ στο γραπτό λόγο συνοδεύονται από θαυμαστικό (!)

π.χ. Τι όμορφη που είσαι!

ΕΙΔΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΜΑΘΑΜΕ:

1. Οι χρονικές  προτάσεις εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους όταν, σαν, ενώ, πριν, προτού, καθώς, αφού, μόλις κ.ά. Είναι οι εξαρτημένες προτάσεις που φανερώνουν το χρόνο.

π.χ.    Όταν είσαι έτοιμος, έλα.

          Μόλις πλύνεις τα χέρια σου, έλα  για φαγητό.

2. Οι  αιτιολογικές προτάσεις εισάγονται με τους αιτιολογικούς συνδέσμους γιατί, επειδή, αφού.  Είναι οι εξαρτημένες  προτάσεις που φανερώνουν την αιτία για την οποία γίνεται αυτό που δηλώνεται στην πρόταση που προσδιορίζουν (και που συνήθως είναι ανεξάρτητη). Εκτός από τους παραπάνω συνηθισμένους αιτιολογικούς συνδέσμους, οι αιτιολογικές προτάσεις μπορεί να αρχίζουν και με τους συνδέσμους διότι, καθώς, εφόσον, καθώς και με λέξεις ή φράσεις όπως μια και, μια που, που χρησιμοποιούνται επίσης ως αιτιολογικοί σύνδεσμοι

π.χ.   Επειδή ήταν αργά, πήγα για ύπνο.

3. Οι  τελικές προτάσεις εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους να, για να. Είναι οι εξαρτημένες προτάσεις που φανερώνουν το σκοπό για τον οποίο γίνεται αυτό που δηλώνεται στην πρόταση που προσδιορίζουν (και που συνήθως είναι ανεξάρτητη).

π.χ.    Έφυγε γρήγορα για να διαβάσει

Προσοχή! Για να μην μπερδεύουμε τις τελικές προτάσεις που αρχίζουν με το «να» με τις βουλητικές προτάσεις (οι οποίες συμπληρώνουν την έννοια ενός ρήματος ή μιας ρηματικής φράσης), που επίσης αρχίζουν με το «να», υπάρχει ένας πρακτικός κανόνας: Όταν το «να» μπορεί να αντικατασταθεί με το «για να», τότε η πρόταση είναι τελική, αλλιώς όχι.

π.χ.    Τα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο να μάθουν γράμματα (για να..., άρα τελική)

          Θα ήθελα να ήσουν εδώ (δεν μπορεί να αντικατασταθεί από το για να, άρα η πρόταση είναι βουλητική)

4. Οι αποτελεσματικές ή συμπερασματικές προτάσεις εισάγονται με τους αποτελεσματικούς συνδέσμους ώστε, ώστε να, που. Είναι οι εξαρτημένες προτάσεις που φανερώνουν το αποτέλεσμα που έχει αυτό που δηλώνεται στην πρόταση την οποία προσδιορίζουν (και που συνήθως είναι ανεξάρτητη)

π.χ.    Μιλάει πολύ σιγά, ώστε μόλις να ακούγεται

Ήταν τόσο καλός μαθητής, που δεν έκανε ποτέ λάθος.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Στα παρακάτω παραδείγματα βρες τις δευτερεύουσες προτάσεις και γράψε το είδος τους, τελικές ή αποτελεσματικές ή αιτιολογικές ή χρονικές:

Διάβαζε αστυνομικά βιβλία, γιατί του άρεσε το μυστήριο. (..................................)

Πήγε στην παιδική χαρά, για να παίξει.                    (................................................)

Η Χαρά έγραψε τέλεια, γιατί είχε διαβάσει καλά.  (................................................)

Για να πάρεις δώρα σε όλους, χρειάζονται αρκετά χρήματα . (..................................)

Το ανέκδοτο ήταν καλό, ώστε όλοι γέλασαν              (.................................................)

Όταν ο  Πέτρος ξύπνησε, είχαμε φύγει.                     (............................................)

Αγόρασε τόσα τρόφιμα, που δεν  χωρούσαν στο ψυγείο.   ( ........................................)

Πήγα και εγώ για να δω την ταινία.                     (................................................)

Γιατί άργησα,  έχασα το λεωφορείο.                     (................................................)

Δεν είχε κανέναν να τον κάνει παρέα.                            (................................................)
Πάρε το φακό, γιατί νύχτωσε.                                  (................................................)

Τρέχα να προλάβεις.                                                (................................................)

Θα γράψω τέλεια, αφού διάβασα πολλές ώρες.        (...............................................)

Έκανε πολλή ζέστη, πριν αρχίσει η βροχή.              (................................................)

Κάνω προπόνηση για να είμαι καλός αθλητής.     (................................................)

Πήγα στα καταστήματα με τη μαμά  να ψωνίσω.  (................................................)

Πήγα στο πάρκο να βρω τους φίλους μου.           (................................................)

Πήγα στο πάρκο προτού διαβάσω.                        (................................................)

2, Γράφω το είδος των παρακάτω κύριων προτάσεων:

Η Βέροια είναι όμορφη πόλη.                                           (........................................)

Τι όμορφη πόλη!                                                               (........................................)

Πού θα πας;                                                                      (........................................)

Ζωγραφίστε ένα τοπίο.                                                      (........................................)

Το Βέρμιο είναι βουνό της Ημαθίας.                                 (........................................)

Μακάρι να πάμε βόλτα το απόγευμα.                                 (........................................)